Bavianen in de politiek

Dat er samenwerking mogelijk is tussen dieren is al heel lang bekend. Als je de ander helpt, dan is hij geneigd jou terug te helpen, want alleen dan zul je hem bij een volgende gelegenheid opnieuw van dienst zijn. Deze vorm van samenwerking is ook in dierenrijk gangbaar; een vorm van samenwerking die ook politieke vormen kan aannemen. Samenwerken is dus niet iets waarin de mens zich onderscheidt van dieren. En heb je meer dan twee individuen dan ontstaat politiek. En ook daarin onderscheidt de mens zich niet. Zo bijzonder is de mens dus niet.

Zo bestaat marktwerking binnen het dierenrijk al heel lang. Een mooi voorbeeld is de poetsvis. De poetsvis is een kleine koraalvis die gespecialiseerd is in het verwijderen van parasieten van de huid en uit de mondholte en kieuwen van grotere vissen. Een poetsvis is altijd op dezelfde plek te vinden: het poetsstation. Klanten komen langs om zich te laten reinigen. Klanten zijn er in twee groepen: residenten en zwervers. De residenten hebben een klein territorium met maar één poetsstation. De zwervers zijn vissen uit open zee met een groot territorium die naar een ander kunnen gaan als de service ze niet bevalt. De poetsers lijken dit goed te beseffen want als ze de keuze hebben tussen een zwerver en een resident dan laten ze de zwerver wachten. De vaste klant gaat voor. Een mooi voorbeeld.

Een ander voorbeeld is de babymarkt bij bavianen. Het kenmerk van een markt is dat het aanbod de vraagprijs bepaalt. Bavianenvrouwtjes zijn gefascineerd door baby’s. Als er een baby is geboren bij een van de soortgenoten dan willen ze die heel graag vasthouden. De moeder van de baby is in een machtspositie. Zij kan een dienst verlangen. Die dienst is het vlooien van de moeder. Als er meer baby’s in de groep zijn dan gaat de prijs omlaag. De prijs is tijd dat er gevlooid moet worden voordat je de baby krijgt. En dat blijkt precies te kloppen. Als er weinig baby’s in de groep zijn dan moet er lang gevlooid worden en als er veel baby’s zijn dan gaat de vlooitijd – de prijs – omlaag.

Ronald Noë promoveerde in 2003 op coalitievorming bij wilde bavianen in Kenia. De minder sterke mannetjes spanden samen om vrouwtjes af te pakken van de dominante mannetjes. Dat lukte soms, maar wat bleek: de beloning werd niet gedeeld. Het was geen fifty-fifty afspraak. De ene partner kreeg meer toegang tot de vrouwtjes dan de andere. Waarom zou degene die minder krijgt dan blijven meedoen? Het antwoord is: het is beter dan niks, want als hij teveel zou eisen, zou de sterkste van de twee een andere partner nemen. Hier komt politiek al een beetje om de hoek kijken.

Bavianen zijn in veel opzichten net zo slim als mensapen. Ze boeken gelijke resultaten voor ruimtelijk inzicht, hoeveelheden schatten en het begrijpen van causale verbanden. Bij de zogenoemde fysische intelligentie, waarbij het gaat om ruimte en hoeveelheden, scoren bavianen, Javaanse apen en mensapen net zo goed als kleine kinderen. De intelligentie van de apen hangt klaarblijkelijk in de eerste plaats niet af van de verwantschap met mensen, maar van de aanpassing aan de omgeving.

Dit zou kunnen betekenen dat de intelligentie van politici ook niet afhangt van de verwantschap met mensen maar van de omgeving waarin zij verkeren. Als de omgeving bepalend is voor de mate van intelligentie dan moeten we het ergste vrezen. Zou ook in de politiek de fysische intelligentie de doorslag geven? De vergelijking met de bavianen spreekt toch wel tot de verbeelding. Coalitievorming en de babymarkt zijn in gemeenteraden zeer herkenbaar. Ook in de politiek wordt de beloning niet altijd gelijkelijk verdeeld. Maar ook hier geldt alles is beter dan niets. En als er moet worden gevlooid ofwel steun moet worden verkregen voor een motie dan is het zaak ervoor te zorgen dat jouw gevlooi de doorslag geeft. En waar staat het college in deze vergelijking? Ach, het college is één groot poetsstation. Maar let wel, vaste klanten gaan voor.