Binnenstad van de toekomst

Een paar weken terug zag ik een prachtige documentaire getiteld “Making Cities: de stad van de toekomst”. Het was een documentaire van Tegenlicht VPRO. In deze documentaire kwam een aantal zeer diverse personen aan het woord, variërend van wetenschappers, stedenbouwkundigen tot journalisten. Allen wel met een visie op de stad van de toekomst.

Met name de natuurkundige Geoffrey West en de journalist Doug Sanders maakten op mij een bijzondere indruk. West is een natuurkundige die ondermeer heeft gewerkt aan de deeltjesversneller en dus absoluut geen stedenbouwkundige. Hij verzamelde en analyseerde enorm veel data over steden en kwam tot interessante conclusies. Steden ontwikkelen zich niet op basis van planning, stedenbouwkundige ontwerpen of beleid maar op basis van wetmatigheden. Aan de hand van data zoals het bruto nationaal product van een land in relatie tot de omvang van steden kan hij met een grote nauwkeurigheid aangeven hoeveel kilometers riool, criminaliteit, wegen, enz. een stad heeft. Een stad groeit en ontwikkelt zich gelijk elk ander organisme. Een stad begrijpen kan niet zonder het begrijpen van de wetmatigheden die ten grondslag liggen aan het waarom mensen in toenemende mate zo dicht bij elkaar willen gaan wonen, werken en leven. Maar vooral ook wat  belangrijke veranderingen zijn.

Doug Sanders deelt de visie van West als het gaat om de krampachtigheid van stedenbouwkundige ontwikkelingen. Traditioneel worden woon-, winkel- en werkfuncties veelal sterk gescheiden. Wonen doe je in wijken, werken in kantoorstrips of op bedrijven terreinen en winkelen in winkelcentra en binnenstad. De binnenstad is door deze eenzijdigheid daarmee zeer kwetsbaar en dat blijkt ook wel. Opmerkelijk is dat Saunders aantoont dat de veiligheid in zeer dichtbevolkte steden met gemengde functies het grootst is. Zo zijn wijken met alleen woonfuncties in een groene omgeving het onveiligst.

Hij noemt een aantal steden waar voorheen problematische migrantenwijken zich hebben ontwikkelt tot veilige maar vooral aantrekkelijke en leefbare wijken. Juist door de mix van wonen, werken, winkelen in de wijk  is een diversiteit ontstaan die hieraan ten grondslag ligt. Saunders ziet bestemmingsplannen in de huidige vorm als een grote blokkade in de ontwikkeling van een stad.

Wat betekent dit nu praktisch? Door de enorme vlucht van het winkelen via internet wordt de fysieke locatie van de winkel minder van belang. Het kantoor is op zolder en de voorraad staat in de garage. En dat heet dan vervolgens webwinkel. Winkels komen leeg te staan evenals grote kantoren. Thuiswerken en werken onderweg door voor een halve dag een werkplek te huren vindt steeds meer plaats. Aan de rand van de stad ontstaan grote winkellocaties die zo qua prijs, aanbod en vooral efficiency (snel veel winkelen) nog tegen internet kunnen opboksen. Blokkeert de ene stad deze ontwikkeling dan komen ze bij de buurman. Het effect is hetzelfde.

Natuurlijk is dit van grote invloed op bedrijven en personen. Maar zoals West en Saunders ook zeggen: wetmatigheden hou je niet tegen en vallen niet te plannen of te sturen. Moeten we dan lijdzaam toezien? Nee, maar er is wel een visie nodig. Deze visie houdt wel in dat je wetmatigheden accepteert en niet teveel negatieve energie stopt in het bestrijden ervan. Zien we nu niet de stad ontstaan die Saunders in gedachten heeft namelijk een binnenstad met minder winkels maar met meer woningen en ontmoetingsplekken zoals horeca, cultuur, historie, evenementen, parken e.d. en wijken aan de rand van de binnenstad met veel meer werken vanuit huis dus ook veel meer mensen die ook overdag  in de wijk aanwezig en actief zijn. De binnenstad van de toekomst is een binnenstad die ruimte geeft aan een veelheid van functies. Laat bestemmingsplannen ruimte bieden aan deze ontwikkelingen en durf te vertrouwen op de wetmatigheden. Zo’n wetmatigheid heet ook het vrije ondernemerschap.

De stad van de toekomst is een stad die nog meer mogelijkheden biedt voor interactie tussen mensen namelijk de interactie tussen wonen, leven, werken, leren, enz. Dit gebeurt in de straat, in de buurt waar men elkaar kan ontmoeten van elkaar kan leren. Het biedt perspectief voor ontwikkelingen in de binnenstad. Niet knokken tegen leegstand door proberen winkels te vestigen die er toch niet meer gaan komen maar ruimte bieden voor wonen en werken (starters). Maar ook opzetten van wijken tegen de binnenstad met ruime mogelijkheden voor ook werken en andere kleinschalige functies. En zeker ook zorg voor ouderen toevoegen in plaats van onderbrengen in grootschalige zorgcomplexen aan de rand van de stad.

Voorbeelden zijn er te over. Het deed mij denken aan een klein wijkje in Hamburg waar ik eens op werkbezoek was om grootstedelijke ontwikkelingen te bekijken. Alleen een klein arbeiderswijkje maakte indruk. Kleine huisjes die dicht op elkaar stonden met kleine straatjes zonder auto’s omdat die iets verderop uit het zicht werden geparkeerd. In die huisjes woonden jong en zeer oud door elkaar en zorgden voor elkaar. Er werd ook gewerkt en mensen hadden huiskamerrestaurantjes om in het weekend te eten. Kleinschalige kinderopvang werd geregeld door een ondernemende moeder. Dit wijkje was volgens de Hamburgse wethouder in het verleden gelukkig aan de aandacht van stedenbouwkundigen en beleidsmakers ontsnapt.