Gister las ik het opiniestuk van Herbert Blankesteijn op de website van de Volkskrant getiteld Republikeinse kandidaat mag best een beetje dom zijn. Een tamelijk onthutsend stukje over de vermeende domheid en uitglijers van de republikeinse presidentskandidaten (http://iturl.nl/snIt7). Na het lezen vraag je toch af hoe het mogelijk is dat men in een toch redelijk ontwikkelde natie met ruim 300 miljoen inwoners bij de republikeinse partij niet verder komt dan deze kwaliteit.
Ik weet niet hoe dit komt en ben tot dusverre ook niet tot een echte verklaring gekomen. Zijn de kandidaten een soort stromannen die worden ingezet door de echte machthebbers achter de schermen? Weet men doodeenvoudig niet beter en is het een gevolg van een ultieme desinteresse in de democratie? Zijn wij nu zo slim dat wij alleen dit zo zien? Wie zal het zeggen.
Door Gerrit van Hofwegen werd herinnerd aan een ongelooflijk prachtige film uit 1979 die ik destijds in de bioscoop heb gezien. Het is de verfilming van de gelijknamige roman Being There van Jerzy Kosinski geregisseerd door Hal Ashby met in de hoofdrol een geweldige Peter Sellers. Hij kreeg voor zijn rol in deze film een Oscarnominatie. Wat heeft deze film nu met het bovenstaande te maken? Lees even de korte samenvatting van de film.
Chance is een man van middelbare leeftijd die werkt als tuinman voor een rijke man in Washington D.C.. De wat simpele Chance heeft zijn hele leven in het huis gewoond en heeft geen notie van de wereld buiten zijn beschermde omgeving. Alles wat hij weet van de buitenwereld is afkomstig van de televisietoestellen die overal in het huis staan. Als de eigenaar van het huis en tuin sterft, staat Chance op straat. Gekleed in zijn ouderwetse kleding, met hoed en paraplu loopt hij de buitenwereld in, met een televisie onder zijn arm.
Hij wordt aangereden door een auto van de rijke zakenman Ben Rand. Eve Rand, de vrouw van Ben, laat Chance naar het huis van de Rands brengen om bij te komen. Al snel ontstaan de eerste misverstanden. Als Chance zijn naam noemt: Chance the Gardener wordt dit door Eve en Ben verstaan als Chauncey Gardiner. Als Chance vervolgens vertelt dat hij uit zijn huis is gegooid door een advocaat, denkt Ben dat Chauncey een rijke zakenman is met financiële problemen die is opgelicht door zijn advocaten.
Rand besluit zich over Chance te ontfermen, zeker als de laatste zich ontpopt tot een ware filosoof die allerlei wijze en allegorische uitspraken doet over het zakenleven en economie. In werkelijkheid brabbelt de simpele Chance maar wat over zijn tuin, maar Ben ziet alles als diepe wijsheid.
Wanneer de president op bezoek komt bij Rand en aan Chance zijn mening vraagt over een economisch probleem, wauwelt Chance iets over de seizoenen die elk hun functie hebben in het leven van een tuin, en zowel de president als Rand zelf bekijken hem met bewondering, omdat ze ervan overtuigd zijn dat hij net een haarscherpe, zij het dan metaforische, economische en politieke analyse heeft gegeven. Op die manier rolt Chance de hele film door als een volstrekt passief personage, dat de hele film lang geen klap uitvoert (dat zou hij ook nooit kùnnen), maar die alles gewoon over zich heen laat stormen, terwijl hij z’n eigen onvermurwbare zelf blijft. Zijn onwetendheid en naïviteit worden als wijsheid gezien. Wanneer Randis is overleden wordt er onder de politieke sjoemelaars die deze film mee bevolken al gefluisterd dat ze Chance naar voren willen schuiven als de volgende president.
‘Being There’ is dus eigenlijk het verhaal van de meest wereldvreemde man die er ooit heeft geleefd. Chance heeft àlles wat hij weet van de wereld geleerd van televisie, zijn gehele referentiekader voor elke vorm van sociaal contact komt uit soaps, praatprogramma’s en Sesamstraat. Hij heeft nauwelijks een notie van wat de werkelijkheid te betekenen heeft, maar juist zijn onwetendheid en zijn onvermogen om op een gepaste manier te reageren op eender welke informatie, zorgen ervoor dat de mensen hem gaan bekijken als een uitzonderlijk intelligent, diepzinnig man.
Kijk naar deze geweldige film. Een film opgedragen aan alle hedendaagse Chauncey Gardiners die president van de VS willen worden.
Toine Theunis 
Het is voor mij een merkwaardige blog omdat het gebaseerd is op een column die per definitie subjectief is en omdat deze blog gebaseerd is op een fantasiefilm Being There en er vervolgens een indruk wordt gewekt dat er algemeen geldende conclusies kunnen worden getrokken. Overigens ik vind het een prima film en in de boodschap kan ik me goed vinden. De column van Herbert Blankensteijn eveneens met veel plezier gelezen. Kortom, ik vind het in beide gevallen een feest van filosofische herkenning. Hoewel in het begin van de blog slechts vragen worden gesteld en wordt toegegeven geen verklaring te hebben, wordt de indruk gewekt dat de schrijver een hard oordeel heeft over het onvermogen van 300 miljoen Amerikanen om met goede republikeinse presidentskandidaten te komen.
De kiezersmarkt in USA is relatief overzichtelijk met de smaken Republikeinen en Democraten. Onafhankelijke kandidaten komen nauwelijks aan bod en door het kiessysteem zijn de zogenaamde “swing states” erg bepalend voor de uiteindelijke uitslag. De Republikeinen en Democraten houden elkaar al jarenlang in een democratische wurggreep waardoor noodzakelijke fundamentele hervormingen nauwelijks van de grond komen. Ook is het buitengewoon zorgelijk dat in de USA de opkomst bij verkiezingen rond de 50% en vaak lager is. Kortom, het echte probleem is zoals bij veel democratieën dat steeds minder mensen kiezen en zij die al kiezen steeds meer verdwijnen uit het midden. Genuanceerde boodschappen moeten het steeds meer afleggen tegen allerlei oneliners zoals bijvoorbeeld de PVV in Nederland keer op keer laat zien. In Iowa (een dunbevolkte conservatieve agrarische staat) blijkt uit de republikeinse verkiezingen dat men vooral terug wil naar of vasthouden aan oude christelijke tradities. En dat recht hebben ze natuurlijk.
Maar als schrijver van een blog moet je m.i. wel bij de feiten blijven. En zelfs bij persoonlijke opvattingen moet je voorzichtig zijn met algemene conclusies zoals vraagtekens plaatsen bij de kwaliteit van 300 miljoenen Amerikanen omdat je vindt dat de huidige Republikeinse partij slechte presidentskandidaten heeft. En helemaal omdat van die 300 miljoen Amerikanen slechts de helft gaat stemmen en van die helft weer ongeveer de helft Republikeins stemt. En als je kijkt naar het aantal Amerikanen dat de Nobelprijs heeft ontvangen, zou je zelfs moeten concluderen dat de hoogste kwaliteit in Amerika te vinden is. Daarom is dit alleen al de eerste reden dat ik deze blog van wethouder Toine Theunis wat merkwaardig vind.
Maar er is een tweede reden waarom deze blog voor mij merkwaardig is. De filosofische film Being There zet mensen terecht aan het denken over het leven en de wijze waarop zij zich door de omgeving met haar vele soorten en smaken aan (sociale) media laat beïnvloeden en vooroordelen ontstaan. Maar ook hier geldt dat terughoudendheid gewenst is voordat alle Republikeinse presidentskandidaten en of Republikeinse kiezers getypeerd worden als hedendaagse Chauncey Gardiners. De vraag die wel terecht is of leiders volgers krijgen of dat volgers leiders krijgen? Echte machthebbers zijn zij met het meeste gezag die de meeste invloed hebben en dat geldt in USA, in Europa, in Nederland en zelfs in Roosendaal.
Een derde reden waarom ik deze blog typeer als merkwaardig is dat ik het jammer vind dat er een ondertoon in zit alsof de vermeende domheid een vrijwillige keuze is dan wel een eigen verantwoordelijkheid is van deze zogenaamde 300 miljoen domme Amerikanen. Ik ben overtuigd dat een begin van de oplossing ligt in het ontwikkelen en tonen van leiderschap op allerlei terreinen. En dit leiderschap vereist nederigheid en daadwerkelijk de dialoog aan gaan. Dat betekent dus ook wegblijven van elke vorm van goedkoop populisme en duur egoïsme. Wees oprecht en eerlijk in de onderlinge dialoog en geef alle ruimte en vertrouwen aan burgerparticipatie. De huidige politieke, bestuurlijke, economische, culturele en sociale crisis is veeleer een gevolg van hoogmoed. De prijs die nu wordt betaald is nodig om de democratie weer terug bij haar oorsprong te krijgen.
Ik heb er vertrouwen in dat dit gaat lukken in USA met 300 miljoen Amerikanen en in Europa met 500 miljoen burgers en zelfs in Roosendaal met 77000 inwoners.